Η φωτογραφία δρόμου συχνά αναφέρεται ως το δυσκολότερο αντικείμενο και όχι αδίκως. Αφενός γιατί υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ελέγξουμε και άλλοι τόσοι πάνω στους οποίους δεν έχουμε κανένα έλεγχο. Εκτός από αυτά η φωτογραφία δρόμου υπήρξε το είδος στο οποίο μεγαλούργησαν ιερά τέρατα της τέχνης όπως ο Henri Cartier-Bresson, o Eugene Atget, o Garry Winogrand, o Andre Kertesz και τόσοι άλλοι! Η σύγκριση όμως δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει. Το αντίθετο μάλιστα.
Φωτ ανοίγματος: Δημήτρης Μακρυγιαννάκης
Μελετώντας τη βιβλιογραφία
Αν και ισχύει για όλα τα φωτογραφικά θέματα, στη φωτογραφία δρόμου επιβάλλεται να μελετήσετε τους μετρ του είδους. Εκτός ότι η γλώσσα της φωτογραφίας σε πολύ μεγάλο βαθμό βασίστηκε σε αυτούς, το συγκεκριμένο είδος είναι πολύ απαιτητικό και δύσκολο, και θα πρέπει να έχετε κάνει τη προετοιμασία σας. Ο φωτογράφος καλείται να πει συχνά μια ιστορία, να περιγράψει το θέμα, να αναλύσει τη σχέση της πόλης με τον άνθρωπο που ζει σε αυτή, να μεταφέρει την ατμόσφαιρα σε ένα μόνο καρέ. Στη φωτογραφία δρόμου μπορεί να συναντάμε φωτογραφίες που εντάσσονται σε ένα θέμα ή project αλλά σπάνια θα βρούμε αυτό που ονομάζουμε photo story. Ο φωτογράφος έχει μία ευκαιρία να πει αυτό που θέλει, σε ένα μόνο καρέ. Οι στιγμές στον δρόμο είναι περαστικές και φευγαλέες. Η “αποφασιστική στιγμή” υπάρχει για λίγα δευτερόλεπτα και μετά χάνεται. Για αυτό θα πρέπει να έχουμε εξασκήσει το μάτι μας και την τεχνική μας. Όσο καλύτερα μπορούμε…
Φωτ.: Ζήσης Καρδιανός
Η επιλογή του θέματος
Αυτό είναι το σημείο που ίσως ο αρχάριος θα δυσκολευτεί. Η πόλη έχει απειράριθμα θέματα, αρκετή βαβούρα και πληροφορία, πολυκοσμία κτλ.
Η αναζήτηση του θέματος θα σας πάρει πολύ χρόνο και αρκετή παρατήρηση.
Τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουμε στην φωτογραφία δρόμου είναι να μην πλησιάζουμε αρκετά στο θέμα μας ή να προσπαθούμε να δείξουμε πάρα πολλά στοιχεία σε μια εικόνα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτεροι φωτογράφοι χρησιμοποιούσαν/ουν είτε prime φακούς 50mm ή ευρυγώνιους.
Οι φακοί prime μας ωθούν να πλησιάσουμε περισσότερο το θέμα μας, να συνδεθούμε μαζί του και κατ’επέκταση ο θεατής να μπει μέσα στην εικόνας μας και να νιώσει ότι είναι μέρος της.
Βασικά συνθετικά στοιχεία
Αν μελετήσετε το έργο των μεγάλων δημιουργών θα παρατηρήσετε ότι το κάδρο τους περιλαμβάνει γεωμετρικά σχήματα, όγκους, τρίγωνα, σκιές και γραμμές. Αυτά τα συνθετικά στοιχεία τους βοηθούσαν να πουν την ιστορία τους. Αναζητάμε λοιπόν αυτά τα αναγνωρίσιμα σχήματα και μοτίβα στο κάδρο και τα ενσωματώνουμε αναλόγως για να το διαμορφώσουμε. Αν και οι φωτογράφοι συχνά διατυπώνουν τη άποψη ότι η φωτογραφία δρόμου δεν έχει κανόνες, και εν μέρει έχουν δίκιο μιας και η δημιουργική διαδικασία οφείλει να γίνεται ταχύτατα, μπορούμε να εφαρμόζουμε τους απλούς κανόνες σύνθεσης που ισχύουν για τις γραμμές και τα σχήματα. Θυμόμαστε λοιπόν πως οι γραμμές μπορούν να οδηγήσουν το μάτι του θεατή εκεί που επιθυμούμε και τα σχήματα (τετράγωνα, κύκλοι κτλ) να αγκαλιάσουν και να πλαισιώσουν το κεντρικό θέμα. Αναζητούμε αυτά τα σχήματα στις γραμμές των κτηρίων, στις βιτρίνες, στους στύλους και τις πινακίδες κτλ.
Μόνο περιβαλλοντικό φως
Επειδή ακριβώς πρέπει να είμαστε ευκίνητοι και αποτελεσματικοί ξεχνάμε οποιοδήποτε σύστημα τεχνητού φωτισμού. Για παράδειγμα, το flash της μηχανής μας εδώ αποδεικνύεται ανεπαρκές. Αν θέλουμε να φωτογραφίσουμε με φυσικό φως επιλέγουμε νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα. Διαφορετικά φωτογραφίζουμε το βράδυ με τα φώτα της πόλης.
Υπομονή
Το βασικότερο εργαλείο που θα χρειαστείτε, μετά την ίδια τη φωτογραφική μηχανή, είναι η υπομονή. Ο Henri Cartier-Bresson το 1952 μιλούσε για την “αποφασιστική στιγμή”, η οποία θεωρία του με τα χρόνια έγινε φωτογραφικό μανιφέστο. Έλεγε λοιπόν (ή μάλλον έγραφε) ότι “φωτογραφία είναι για μένα η ταυτόχρονη, εντός κλάσματος του δευτερολέπτου, αναγνώριση της σημασίας ενός γεγονότος και της αυστηρής οργάνωσης των οπτικά αντιληπτών μορφών που το εκφράζουν”. Όσο κλισέ κι αν ακούγεται σε κάποιους να αναφέρουμε την “αποφασιστική στιγμή” του Bresson μετά από τόσες δεκαετίες, στην πραγματικότητα δύσκολα θα βρεθεί καινούργιος ορισμός να ξεπεράσει αυτόν του διάσημου φωτογράφου. Ειδικά όταν μιλάμε για τη φωτογραφία δρόμου. Αυτή η “αποφασιστική στιγμή” μπορεί να μας προσπεράσει για κλάσματα του δευτερολέπτου ή ακόμα και να αργήσει. Και εδώ είναι που χρειαζόμαστε την υπομονή. Όταν εντοπίζουμε ένα στοιχείο που μας προκαλεί το ενδιαφέρον, στεκόμαστε να το παρατηρήσουμε και αφιερώνουμε χρόνο (εφόσον διαθέτουμε) για να παρατηρήσουμε τη γύρω σκηνή, τους περαστικούς που ίσως προσθέσουν ένα στοιχείο που μας λείπει κτλ. Ακόμα όμως κι έτσι θα πρέπει την ώρα της λήψης να είμαστε πολύ γρήγοροι. Η κίνηση στον δρόμο δεν σταματάει για να φωτογραφίσουμε.
Φωτ.: Άγγελος Μίχας
Εξοπλισμός
Για να πούμε την αλήθεια εξαρχής ο εξοπλισμός στη φωτογραφία δρόμου δεν έχει και τόση σημασία. Σήμερα πολλοί σπουδαίοι φωτογράφοι φωτογραφίζουν με smartphones γιατί τους απελευθερώνουν. Προφανώς η καλύτερη από τεχνικής πλευράς λύση είναι η DSLR. Αλλά προσθέτει βάρος στη τσάντα μας και συχνά μπαίνουμε στον πειρασμό να την αφήσουμε σπίτι. Επίσης τραβάει τα βλέμματα των περαστικών που μας κοιτούν με καχυποψία. Οι mirrorless είναι μάλλον ιδανικές για την αποστολή αυτή, μιας και έχουν μικρότερο μέγεθος, μοιάζοντας σχεδόν με compact. Παραπέρα, έχουν ποιότητα εικόνας συγκρίσιμη με DSLR και παράλληλα με τους κατάλληλους φακούς μας προσφέρουν όλες τις δημιουργικές επιλογές. Κατάλληλη για φωτογραφία δρόμου μπορεί να είναι και μια καλή compact με wideangle φακό και δυνατότητα για κάποιες ρυθμίσεις π.χ. αντιστάθμιση έκθεσης, ISO κλπ.. Φυσικά ξεχνάμε τα τρίποδα και τα φώτα.
Πότε φωτογραφίζουμε και πότε όχι
Διεθνώς προκύπτουν θέματα και προβλήματα με τη φωτογράφηση στο δρόμο: σχετικά με το πότε επιτρέπεται και πότε όχι, κι αν μπορούμε να φωτογραφίζουμε περαστικούς. Το τι ισχύει διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει επαρκής νομολογία για το θέμα της δημόσιας φωτογράφησης. Μπορούμε να πούμε γενικά ότι η φωτογράφηση επιτρέπεται, εκτός αν απαγορεύεται ρητώς μέσω σήμανσης όπως συμβαίνει π.χ στα στρατόπεδα και τις περιοχές τριγύρω τους. Η μόνο νομοθεσία η οποία επηρεάζει τη φωτογράφηση και τις φωτογραφίες μας είναι οι διατάξεις περί Προστασίας της Προσωπικότητας του Αστικού Κώδικα (άρθρα 57-60). Τι σημαίνει αυτό;
Ότι ένα πρόσωπο που έχουμε φωτογραφίσει αν νιώσει ότι έχει προσβληθεί ή δυσφημιστεί μπορεί να προσφύγει στην δικαιοσύνη. Αν και αυτό ακούγεται τρομακτικό και περιοριστικό υπάρχει τρόπος να το ξεπεράσουμε. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και να σεβαστούμε ότι κάποιος μπορεί να μην θέλει να φωτογραφηθεί. Αν δε ζητήσουμε την άδεια από πριν γιατί δεν θέλουμε να χάσουμε την αυθόρμητη στιγμή, μπορούμε να το κάνουμε μετά τη λήψη. Οφείλουμε πάντα να είμαστε καλοπροαίρετοι, ευχάριστοι και να εξηγούμε τι ακριβώς κάνουμε. Αν κάποιος μας ζητήσει να διαγράψουμε την εικόνα στην οποία μετέχει, καλό θα ήταν να το κάνουμε. Επίσης αν δεν θέλουμε να προκαλέσουμε φασαρίες θα πρέπει να ενσωματωθούμε στο περιβάλλον. Γι’ αυτό χρησιμοποιούμε μικρές μηχανές. Επίσης είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που ωφελεί να λειτουργούμε σαν …τουρίστες. Κυρίως όμως οφείλουμε να σεβόμαστε τους ανθρώπους. Η απεικόνιση αστέγων ή Ρομά είναι κάτι που συναντάμε συχνά. Πρέπει όμως να ξέρουμε γιατί επιλέγουμε να φωτογραφίσουμε έναν άστεγο και πως θα απεικονίσουμε έναν άνθρωπο λιγότερο τυχερό από εμάς. Δεδομένου ότι η φωτογραφία δρόμου δεν είναι ρεπορτάζ θα πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι ορισμένες φορές απλά πρέπει να κατεβάσουμε την μηχανή μας. Τέλος όταν φωτογραφίζουμε στο εξωτερικό πρέπει να προετοιμαζόμαστε ανάλογα. Μαθαίνουμε τι ισχύει με βάση τη νομοθεσία της χώρας, τι νοοτροπία έχουν οι κάτοικοι για την φωτογραφία και κυρίως σε ποιες περιοχές μπορούμε να κινηθούμε με ασφάλεια.
Φωτ.: Σάκης Δαζάνης
Φακοί
Ο φακός είναι το μεγαλύτερο θέμα συζήτησης μετά το δίλημμα της α/μ ή της έγχρωμης φωτογραφίας.
Οι περισσότεροι από τους φωτογράφους δρόμου που θαυμάζουμε χρησιμοποιούσαν φακό prime 35mm ή 50mm. Όπως γράψαμε και παραπάνω, προσαρμοσμένοι για αυτό το είδος φωτογραφίας είναι οι ευρυγώνιοι. Μπορεί να νιώθουμε δεσμευμένοι με τους prime φακούς αλλά υπάρχει λόγος που αποφεύγονται οι μεγάλοι zoom φακοί. Εκτός ότι χάνουμε σε ευκρίνεια, τραβάμε και τα βλέμματα πάνω μας. Επίσης το zoom απομονώνει το αντικείμενο από το περιβάλλον του και το αποξενώνει. Αυτό είναι ακριβώς το αντίθετο από τη λογική της φωτογραφίας δρόμου.
Για τους αρχάριους
Η πιο αξιόπιστη λειτουργία έκθεσης που συνιστάται όταν φωτογραφίζουμε στο δρόμο είναι το Program. Έτσι ανησυχούμε μόνο για το κάδρο. Εναλλακτικά μπορούμε να επιλέξουμε προτεραιότητα ταχύτητας για έλεγχο της κίνησης ή διαφράγματος αν πρέπει να ελέχουμε το βάθος πεδίου. Επειδή πρέπει να είμαστε άμεσοι συνιστάται να κάνουμε pre-focus στο σημείο που θέλουμε πατώντας το κουμπί απελευθέρωσης μέχρι τη μέση. Όταν λοιπόν φτάσει η “αποφασιστική στιγμή” είμαστε πανέτοιμοι για το κλικ.
Η γνώμη του ειδικού
Άγγελος Μίχας
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ
www.angelosmihas.com
• Τι σημαίνει για εσάς η φωτογραφία δρόμου; Είναι ρεαλιστική αποτύπωση, ερμηνεία της σχέσης του ανθρώπου με τον τόπο, εξερεύνηση του αστικού τοπίου;
H φωτογραφία για μένα είναι ένας τρόπος να πω στον εαυτό μου και στους άλλους ποιός είμαι. Οι άνθρωποι με ενδιαφέρουν. Μόνοι, με παρέα, αλλά πάντα στο δρόμο. Έτσι, με σκηνικό την πόλη, προσπαθώ να τους γοητεύσω να παίξουν στο έργο μου διάρκειας 1/250 sec
• Κάποτε φωτογραφία δρόμου σήμαινε α/μ και φακός 50mm. Εσείς όμως προτιμάτε σε μεγάλο βαθμό την έγχρωμη αποτύπωση. Τι σας επηρέασε στην απόφαση αυτή;
Νομίζω ότι πέρασα από το ασπρόμαυρο στο έγχρωμο γιατί μου άρεσε η ειλικρίνεια και η αληθοφάνεια της έγχρωμης φωτογραφίας. Βέβαια είναι και μια μεγάλη πρόκληση, ειδικά στη φωτογραφία δρόμου: Το χρώμα κρύβει παγίδες, είναι παραπλανητικό και σου στερεί την αφαίρεση της ασπρόμαυρης εικόνας. Από την άλλη όμως αυτή ακριβώς η δυσκολία με αναγκάζει να βρω τον δικό μου τρόπο να μεταμορφώσω την πραγματικότητα, που για μένα είναι έτσι και αλλιώς χρωματιστή.
• Τι συμβουλές θα δίνατε στους αναγνώστες που θα δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στη φωτογραφία δρόμου;
Η συμβουλή μου στους νέους, είναι καταρχάς να φωτογραφίζουν πολύ και αφοσιωμένα, αφιερώνοντας τον ίδιο χρόνο και προσοχή στην επιλογή των φωτογραφιών τους όσο και στη λήψη. Θα πρέπει επίσης να οπλιστούν με πολλή υπομονή και να βρουν δασκάλους που εμπιστεύονται γιατί η πρόοδος δεν γίνεται με βάση τα like και τα εύγε. Στο δρόμο τώρα, χρειάζεται εγρήγορση, ευελιξία και κυρίως ευγένεια. Εγρήγορση για να προλάβεις να πιάσεις αυτό που είδες. Ευελιξία για να είσαι παρών στη σωστή θέση, και ευγένεια για να μπορέσεις να ξεπεράσεις τον φόβο των άλλων, να “δεχθούν” την πρόσκληση και να μπουν στο παιχνίδι σου.
Η γνώμη του ειδικού
Σάκης Δαζάνης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ
www.flickr.com/photos/dazanis
http://sakisdazanis.com
• Τι είναι αυτό που ψάχνετε όταν φωτογραφίζετε; Πως αναζητάτε τα θέματα;
Όταν είμαι έξω στο δρόμο παρατηρώ κυρίως πρόσωπα και φωτογραφίζω οτιδήποτε κινείται ή όχι. Μου αρέσει και κυνηγώ το πλάγιο φως (ήλιος του χειμώνα, πρωί και αργά το απόγευμα). Οι βραδινές βόλτες μου δίνουν τη δυνατότητα να παίζω με τη μηχανή και τις ταχύτητες. Μερικές φορές βουτάω σε πολύβουα και πολυπληθή μέρη και άλλες φορές προτιμώ απλό περπάτημα και ό,τι τύχει στο δρόμο.
Στα ταξίδια φροντίζω να έχω μια εικόνα της πόλης που επισκέπτομαι από πριν και κατά την επίσκεψη προτιμώ αγορές, μετρό, μουσεία, τρένα κλπ. Τώρα στην επαρχία ψάχνω επίσης για τοπικά έθιμα και πανηγύρια με δρώμενα. Τέλος η οικογένεια και μάλιστα τα παιδιά μου, αποτελούν σταθερή έμπνευση για φωτογράφιση.
• Γίνεται αρκετή συζήτηση για τον εξοπλισμό της φωτογραφίας δρόμου, και ειδικά για τους φακούς. Πιστεύετε ότι επηρεάζει την προσέγγιση του φωτογράφου;
Ο φωτογράφος δρόμου πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο αντιληπτός και να μην «φοβίζει» με την παρουσία του. Για αυτό και τα τελευταία δύο χρόνια έχω στραφεί σε ελαφρύτερο εξοπλισμό που κατά κάποιο τρόπο με «απελευθερώνει». Μπορώ να είμαι πιο κοντά σε σκηνές χωρίς να γίνομαι αντιληπτός και χαλάσω την ατμόσφαιρα. Για σκεφτείτε έναν φωτογράφο δρόμου να γυρνάει κάμποσες ώρες σε μια πόλη με έναν εξοπλισμό δύο ή και περισσότερων κιλών. Αν υπολογίσουμε και τη συνήθως γεμάτη τσάντα με τους εξωτικούς φακούς, πόσο κοντά μπορεί να είναι στα θέματά του και πόση ευελιξία έχει για να κινηθεί… Φωτογραφίζω με mirrorless μηχανή και φακό 35άρη ενώ έχω και έναν μικρό zoom πάντα μαζί μου. Σε μέρη που είναι δύσκολη έως αδύνατη η φωτογράφιση κουβαλάω μία Canon compact ή το κινητό. Συμβουλή: Στο δρόμο πάντα μικρή μηχανή με γρήγορο focus και μόνο έναν-δύο φακούς.
• Τι να έχουν υπόψη όσοι θα πρωτοασχοληθούν με τη φωτογραφία δρόμου;
Η φωτογραφία δρόμου χρειάζεται υπομονή, επιμονή, άγρυπνο μάτι και το δάχτυλο έτοιμο να πατήσει το κουμπί και να καταγράψει τη σκηνή. Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει τόσο πολύ το τεχνικό κομμάτι της φωτογραφίας όσο το να βγει η στιγμή και η σκηνή που πρέπει στο δρόμο. Καλό είναι να είμαστε κοινωνικοί και να πλησιάζουμε πολύ κοντά στη σκηνή. Στην αρχή ο φόβος της προσέγγισης είναι φυσιολογικός αλλά μετά από λίγο καιρό οι αναστολές ξεπερνιούνται. Θα συμβούλευα να βλέπουμε πολλές μα πάρα πολλές φωτογραφίες δρόμου είτε από το παρελθόν είτε σύγχρονες. Να μελετάμε portfolios από σύγχρονους και παλαιότερους φωτογράφους και να φτάσουμε στο σημείο να ζηλεύουμε για να βγάλουμε και εμείς παρόμοιες εικόνες.
Η γνώμη του ειδικού
Δημήτρης Μακρυγιαννάκης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ
www.flickr.com/photos/ngravity/
• Η φωτογραφία δρόμου οφείλει να είναι ρεαλιστική ή να σχολιάζει ενσωματώνοντας και σουρεαλιστικά στοιχεία;
Η φωτογραφία δρόμου όταν γίνεται σωστά είναι καλλιτεχνική, άρα τέχνη. Η τέχνη και η πραγματικότητα θεωρώ ότι είναι δύο έννοιες που δε συμβαδίζουν. Ρεαλιστική φωτογραφία είναι η δημοσιογραφική φωτογραφία. Και μία από τις πιο μεγάλες προκλήσεις για ένα φωτογράφο δρόμου, είναι να πει τη δική του ιστορία μέσα από στοιχεία που φαινομενικά παραπέμπουν στην πραγματικότητα, αλλά που καταφέρνουν να το ξεπεράσουν αυτό. Το να επιτευχθεί κάτι τέτοιο μπορεί να βοηθηθεί από το σουρεαλισμό, αλλά καλές φωτογραφίες δρόμου δεν είναι μόνο οι σουρεαλιστικές. Μερικές φορές η απλότητα μπορεί να επιτύχει τον ίδιο σκοπό. Προσωπικά έχω έφεση στο σουρεαλισμό, αλλά για κάποιο λόγο συγκινούμαι περισσότερο όταν καταφέρω το ίδιο μέσω της απλότητας.
• Το χρώμα πως επηρεάζει τη προσέγγιση μας και τη σύνθεση του καρέ μας;
Ο κόσμος μας δεν είναι ασπρόμαυρος. Άρα όταν επιλέγουμε την α/μ φωτογραφική προσέγγιση, κάνουμε ένα βήμα μακριά από την πραγματικότητα, προς κάτι το καλλιτεχνικό. Νομίζω ότι οι περισσότεροι φωτογράφοι δρόμου ξεκινούν α/μ, καθότι στην αρχή ψάχνουμε τα πατήματά μας και το α/μ μας διευκολύνει. Θεωρώ όμως ως τη μεγαλύτερη πρόκληση για ένα φωτογράφο δρόμου το να κάνει το βήμα προς το έγχρωμο.
Να δημιουργήσει τέχνη μέσα από μια προσέγγιση που φαινομενικά άπτεται περισσότερο της πραγματικότητας. Προσωπικά μου πήρε δύο χρόνια να κάνω αυτό το βήμα αλλά από τη στιγμή που το έκανα δε με απασχόλησε ποτέ ξανά η ασπρόμαυρη φωτογραφία. Δε νομίζω ότι θα πρέπει να αλλάζει ο τρόπος που συνθέτουμε. Τουλάχιστον εγώ δεν το βλέπω έτσι. Είμαι στο δρόμο, βλέπω κάτι, το φωτογραφίζω, τέλος. Το να μπω εκείνη τη στιγμή στη διαδικασία του να σκεφτώ υπό το πρίσμα του έγχρωμου ή του ασπρόμαυρου, το μόνο που θα καταφέρει είναι να με αποσπάσει από αυτά που συμβαίνουν γύρω μου.
Αναδημοσίευση από το ΦΩΤΟγράφο τεύχος Νο 229
.jpg)
