Μηχανές με φυσούνες, κοντάρια και μοχλούς, στηριγμένες πάντα σε τρίποδο. Φιλμ σε «πλάκες», φακοί με διαφραγματικά κλείστρα και μέγιστο διάφραγμα f/5.6. Φακοί όπου το 75mm θεωρείται υπερευρυγώνιο εστιακό μήκος και το 210mm κοντός τηλεφακός. Θαμπόγυαλο στην πίσω πλευρά, φωτοστεγανό χοντρό ύφασμα να καλύπτει το θαμπόγυαλο και τον φωτογράφο, εστίαση με λούπα, πάνω σε ανάποδη εικόνα. Αφού καδράρεις και εστιάσεις, πρέπει να κλείσεις τον φακό, να αλλάξεις το διάφραγμα, να οπλίσεις το κλείστρο, να βάλεις την πλάκα με το φιλμ, να τραβήξεις το darkslide. Πατάς το ντεκλανσέρ, και βγήκε μια λήψη. Αν τραβάς άνθρωπο, πρέπει τόση ώρα να μην έχει κουνηθεί ούτε εκατοστό. Για την επόμενη, ξανά από την αρχή όλη η διαδικασία. Μεγάλο φορμά, αυτός ο γοητευτικός άγνωστος.
Πριν την έλευση της ψηφιακής εποχής, το μεγάλο φορμά κατά κύριο λόγο ήταν κτήμα των επαγγελματιών, και χρησιμοποιούταν κατά κόρον στη διαφημιστική φωτογραφία, στο στούντιο και στην αρχιτεκτονική φωτογραφία. Η μεγάλη ανάλυση που προσέφερε (ακόμα και τώρα ένα καλοσκαναρισμένο καρέ από μεγάλο φορμά μπορεί εύκολα να ξεπεράσει τα 60Megapixel σε ανάλυση) και η δυνατότητα για διάφορες κινήσεις διόρθωσης προοπτικής (tilt, swing & shift) ήταν στοιχεία άκρως απαραίτητα στους σχετικούς φωτογράφους. Στην ψηφιακή εποχή, με τους αισθητήρες πλέον να έχουν τεράστιες αναλύσεις, την επεξεργασία εικόνας να έχει περάσει εξ ολοκλήρου στους υπολογιστές και την ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη για αμεσότητα σε κάθε στάδιο, το μεγάλο φορμά έχει απαξιωθεί από τους επαγγελματικούς φωτογραφικούς κλάδους. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι το μεγάλο φορμά ανήκει αμετάκλητα στην ιστορία.
Το μεγάλο φορμά ζει ακόμη!
Η χρηστική απαξίωση του μεγάλου φορμά έχει οδηγήσει τις τιμές σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Πλέον μπορεί κάποιος να αποκτήσει μια μεταχειρισμένη μηχανή μεγάλου φορμά, ας πούμε μια monorail studio camera, με €200 και έναν καλό και φωτεινό φακό κανονικού εστιακού μήκους, ας πούμε ένα 150mm/f5.6, με €150. Μετά, χρειάζεται ένα καλό τρίποδο, ένα ντεκλανσέρ και μερικές πλάκες φιλμ. Το φιλμ μεγάλου φορμά ακούγεται ως ακριβό σπορ, αλλά στην πραγματικότητα έχει μερικές φθηνές διεξόδους: για παράδειγμα υπάρχουν τα ασπρόμαυρα φιλμ της Foma, που καλύπτουν όλη την κλίμακα από τα 100 μέχρι τα 400 ASA και κυμαίνονται από 27 μέχρι 32 ευρώ για μια πενηντάδα πλάκες φιλμ. Κάθε πλάκα (φύλλο), όπως γίνεται κατανοητό, είναι ένα καρέ. Η διαδικασία εμφάνισης των φιλμ αυτών είναι ακριβώς η ίδια με τα φιλμ μικρού (35mm) και μεσαίου φορμά, με την προσθήκη ενός διαφορετικού τανκ.
Το σκανάρισμα μπορεί να γίνει με flatbed scanner (Epson V700/V750 ή αντίστοιχα μοντέλα άλλων εταιρειών) ή με αυτοσχέδια φωτοτράπεζα.
Διαφορετικές προοπτικές
Το μεγάλο φορμά μπορεί ακόμα να επιτελέσει τις λειτουργίες για τις οποίες ήταν χρήσιμο για τόσα χρόνια στη φωτογραφία. Οι δυνατότητες που δίνει για κινήσεις διόρθωσης προοπτικής είναι πολύ μεγαλύτερες από τους αντίστοιχους «σύγχρονους» tilt/shift φακούς. Επίσης έχει και το θετικό ότι μπορεί να επιτελέσει όλες αυτές τις κινήσεις με οποιονδήποτε φακό, αφού οι κινήσεις είναι ενσωματωμένες στη μηχανή.
Οι κινήσεις διόρθωσης προοπτικής που επιτελούνται είναι αποτέλεσμα της Aρχής του Scheimpflug, που περιγράφει τη αλλαγή τoυ επιπέδου εστίασης όταν ο φακός δεν είναι παράλληλος με το επίπεδο του φιλμ.
Κανονική λήψη
Η πρώτη λήψη είναι με τον φακό τοποθετημένο παράλληλα με το επίπεδο του φιλμ, δηλαδή όπως ακριβώς θα έβγαινε με οποιαδήποτε φωτογραφική μηχανή. Στο f/9 βλέπουμε ότι υπάρχει αρκετό βάθος πεδίου ώστε να είναι σχεδόν όλη η σκηνή μας εστιασμένη.
Tilt προς τα κάτω
Στη δεύτερη λήψη, έχουμε εφαρμόσει την τεχνική tilt, με κατεύθυνση προς τα κάτω (downward tilt). Η πλάνη εστίασης δεν είναι πια παράλληλη με τo επίπεδο του φιλμ, και η σκηνή μας παραμορφώνεται, σαν να την τεντώσαμε από την πάνω και την κάτω πλευρά. Το βάθος πεδίου ακολουθεί την πλάνη εστίασης, και άρα τα πόδια είναι πλέον θολά, παρ’ όλο που το διάφραγμα παραμένει f/9.
Tilt προς τα πάνω
Στην τρίτη λήψη, αντιστρέφουμε την προηγούμενη διαδικασία. Κάνουμε πάλι tilt, αλλά αυτή τη φορά με κατεύθυνση προς τα πάνω (upward tilt). Η σκηνή πλέον φαντάζει σα να πιέστηκε από την πάνω και την κάτω πλευρά, και το βάθος πεδίου έχει αλλάξει κατεύθυνση (μαζί με την πλάνη εστίασης) αλλά συνεχίζει να δείχνει μεγάλο μέρος του κάδρου θολό, στο ίδιο διάφραγμα με τις προηγούμενες λήψεις.
Πέρα από το «παιχνίδι» με τις κινήσεις αλλαγής προοπτικής, δεν πρέπει να ξεχνάμε τα άλλα στοιχεία που φέρνει το μεγάλο φορμά στη διαδικασία λήψης μιας φωτογραφίας: το πάγωμα του χρόνου και την επιμήκυνση της φωτογραφικής σκέψης, όταν αναγκάζεσαι να αφιερώσεις κάμποσα λεπτά στο στήσιμο μιας λήψης. Την παραπάνω φροντίδα στο κάδρο και σε όλα τα στοιχεία του, όταν ξέρεις ότι δεν θα έχεις τη δυνατότητα για άμεση επισκόπηση της λήψης. Το μεγαλείο του να βλέπεις τη σκηνή μέσα από θαμπόγυαλο μεγέθους 10×12.5 εκατοστών.
Αναδημοσίευση από τον ΦΩΤΟγράφο 240
.jpg)
