IRVING PENN 1917 – 2009
1917: Γέννηση στο Pleinfield της πολιτείας του New Jersey
1937: Ο Alexey Brodovitch τον επιλέγει ως μαθητευόμενο στο περιοδικό Harpers Bazaar για να σχεδιάζει παπούτσια. Αγοράζει την πρώτη του μηχανή, μία Rolleiflex
1943: Πρώτη δημοσίευση στη Vogue
1950: Ευρισκόμενος στο Παρίσι για να καλύψει τις κολεξιόν υψηλής ραπτικής, πραγματοποιεί τη σειρά του «Μικρά επαγγέλματα” υπό εξαφάνιση
1953: Ανοίγει το δικό του studio στη Νέα Υόρκη
1984: Αναδρομική έκθεση με 168 φωτογραφίες του στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ).
2009: Πεθαίνει στη Νέα Υόρκη
Το σφουγγάρι, Παρίσι 2011
Στις νεκρές φύσεις του Irving Penn, είναι εμφανής η επιθυμία της αποκοπής του θέματος από το περιβάλλον του, της αποπεριβαλλοντοποίησης, με στόχο της ανάδειξη της μοναδικότητάς του. Αυτό ακριβώς προσπάθησα να κάνω επανερμηνεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα διάφορα αντικείμενα που βρίσκονταν στο μπάνιο μου. Αυτό το φυσικό σφουγγάρι μεταβάλλεται μέσω της μεγείας της λήψης, σ’ έναν μυστηριώδη πλανήτη…
Πρωτότοκος γιος του Arthur Penn (Σκηνοθέτη των φιλμ «Bonnie και Clyde» και «Little Big Man»), o Irving Penn αποτελεί μία μυθική φιγούρα στον κόσμο της φωτογραφίας μόδας, της νεκρής φύσης και του πορτραίτου.
Υπήρξε μαζί με το alter ego του, τον επίσης Νεοϋορκέζο, Richard Avedon, ο «Πάπας» της φωτογραφίας studio μεταξύ 1950 και 2000. Με υψηλή κατάρτιση στη σχολή σκέψης της γραφιστικής και της σελιδοποίησης περιοδικού, ο Penn αρχικά ήθελε να γίνει ζωγράφος. Η βαθιά γνώση του εαυτού του τον βοηθά να καταλάβει τα όριά του σ’ αυτή την τέχνη. Καταστρέφει τους πίνακές του και στρέφεται ολοκληρωτικά στη φωτογραφία. Αρχικά προσλαμβάνεται για να εικονογραφήσει εσωτερικές σελίδες του περιοδικού Vogue.
Υπολείμματα λουλουδιών, Παρίσι, 2010
Στον τομέα της νεκρής φύσης, οι «γόπες» του Irving Penn παραμένουν για μένα ένα από τα μεγαλύτερα οπτικά σοκ. Η μελαγχολία που αποπνέουν αυτά τα «σκουπίδια» είναι γοητευτική. Ασφαλώς ο Penn δεν είναι ο μοναδικός που χρησιμοποίησε τη φωτογραφία για να αναδύξει εξ ορισμού ασήμαντα αντικείμενα. Η φωτογραφία διαθέτει αυτή την μαγική δύναμη να αποδώσει το ίδιο περιεχόμενο και το ίδιο αισθητικό ενδιαφέρον σ` ένα σκουπίδι, σ` ένα κόσμημα, σ` έναν βασιλιά ή σ` έναν επαίτη. Αυτή η δημοκρατικοποίηση του θέματος πάντα με γοήτευε και γι` αυτόν τον λόγο πάντα προσπαθούσα να εφαρμόσω τα διδάγματα του Irving Penn όταν ξεκίνησα με πάθος να φωτογραφίζω νεκρές φύσεις: Νηφάλια λήψη συμπίεση του πίσω πλάνου, επιλογή ενός απλού αλλά αποτελεσματικού φωτισμού και αναζήτηση τεχνικής τελειότητας με τη χρήση για τη συγκεκριμένη λήψη μίας αναλογικής Hasselblad 6×6.
Όμως πολύ γρήγορα ξεχωρίζει για το ταλέντο του. Η Διεύθυνση του περιοδικού του εμπιστεύεται την εικονογράφηση του εξωφύλλου.
Θα πραγματοποιήσει περισσότερα από 150 εξώφυλλα στο πλαίσιο μίας μοναδικής συνεργασίας που θα διαρκέσει σχεδόν 50 χρόνια. Παράλληλα μ’ αυτήν την πολύ απαιτητική συντακτική δουλειά ασχολείται από πολύ νωρίς και με δημιουργικές καλλιτεχνικές λήψεις που διεκδικούν ανάρτηση στους τοίχους μουσείων. Στο διάβα του χρόνου αυτές οι λήψεις του γίνονται όλο και πιο εντυπωσιακές. Την ίδια εποχή οι διασημότητες συνωστίζονται να φωτογραφηθούν στο studiο του. Επιθυμούν διακαώς όλοι να φιλοτεχνήσει το πορτραίτο τους ο Irving Penn. Πορτραίτα του, όπως της Marlene Dietrich, του Charlie Chaplin, του Truman Capote και του Pablo Picasso έχουν κατακτήσει απάξια μία θέση στην ιστορία. Σε κάθε περίπτωση ο Penn θα διατηρήσει σχολαστικά το ίδιο ενδιαφέρον για ακρίβεια και αισθητική τόσο στη φωτογράφιση ενός αποτσίγαρου όσο κι ενός διάσημου ηθοποιού. Και εδώ πάλι, θα δημιουργήσει μ’ ένα απλό αποτσίγαρο, ένα έργο τέχνης. Ο άνθρωπος είναι ένας αλχημιστής: Οποιοδήποτε κι αν είναι το αντικείμενο με το οποίο καταπιάνεται είτε είναι μία μπάρα κατεψυγμένων φρούτων, είτε ένα εξαίσιο ρούχο υψηλής ραπτικής που φοράει η γυναίκα του, το μανεκέν Lisa Fonssagrives, η εικόνα που βγάζει είναι υπέροχη. Θα συγκρατήσουμε επίσης τα γυμνά της σειράς «Earthly bodies» ένα corpus ριζοσπαστικών εικόνων με τις ενοχλητικές τους αισθησιακές και νωχελικές φόρμες που έχουν λευκανθεί στην εκτύπωση. Χωρίς να ξεχάσουμε τη συλλογή πορτραίτων για τα μικρά επαγγέλματα του Παρισιού εν έτει 1950, ούτε τις εικόνες που πραγματοποίησε στο Cusco του Perou πάνω στα ίχνη του φωτογράφου Martin Champi. Είναι πάρα πολλά τα εμβληματικά έργα του που έχουν διαμορφώσει την οπτική μνήμη αναρίθμητων φωτογράφων.
Natures mortes
«Natures mortes – Νεκρές φύσεις»
ένα από τα σπάνια βιβλία του Irving Penn που μεταφράστηκε στα Γαλλικά.
Εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Assouline το 2001, με εντυπωσιακές γραφιστικές συνθέσεις από αυτόν τον μετρ του studio
Η ΚΟΜΨΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΟΡΜΑΣ
Είναι πολύ δύσκολο κανείς σήμερα να ασχοληθεί με τη φωτογράφιση αντικειμένων και πορτραίτων στο studio χωρίς προηγουμένως να έχει μελετήσει σε βάθος το έργο του Irving Penn. Οι πιο πετυχημένες εικόνες του είναι πραγματικά θαύματα αρμονίας και ισορροπίας. Ο Penn αποδεικνύει ότι η λιτότητα στη χρήση μέσων είναι το «προνόμιο» μεγάλων «δημιουργών». Αυτή η βεβαιότητα της φόρμας και η νηφαλιότητα της ματιάς βασίζεται στον εξαιρετικά καλοδουλεμένο φωτισμό.
Ο Penn χειρίζεται το φως όπως ο γλύπτης το σκαρπέλο. Το γεγονός αυτό γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό όταν μεταχειρίζεται το φυσικό φως, ακόμη και στο studio. Διαφάνεια, κοντράστ, ανασύσταση των επαγγελμάτων, ο Penn είναι αδιαφιλονίκητα τέλειος γνώστης της γραμματικής της νεκρής φύσης και του πορτραίτου με τη μηχανή του μεγάλου φορμά (συνήθως μία Deardoff 8×10 ίντσες). Και ακριβώς σ’ αυτό το σημείο που κάποιοι θα ένιωθαν ευτυχείς από αυτή τη βαθιά γνώση, ξεγλιστράει εύσχημα από τον ακαδημαϊσμό και την μοναδική τεχνική του για να πειραματισθεί σε μοναδικούς, εικονοκλαστικούς ατραπούς. Αυτή τη έγνοια του για το ξεχωριστό και ιδιαίτερο τη συναντάμε πάρα πολύ στα τυπώματά του. Και σ’ αυτόν το τομέα ο Penn αποτελεί γοητευτικό παράδειγμα με την αξιοποίηση πολύπλοκων και μοναδικών τεχνικών (εκτύπωση με πλατίνα, με παλλάδιο και με ιώδιο) που κατέχει τέλεια, βάζοντας κι εδώ την προσωπική του σφραγίδα.Paul & Αffison Yaounde, Καμερούν, 1988
Μεταξύ 1950 και 1951, παράλληλα με τις φωτογραφίσεις μόδας, ο Irving Penn πραγματοποιεί τη σειρά «Small Trades» φωτογραφίζοντας στο Λονδίνο, στο Παρίσι ή στη Νέα Υόρκη εκατοντάδες εργάτες με τα ρούχα κι ένα εργαλείο της δουλειάς τους. Με αυτόν τον τρόπο ο Irving Penn εισπηδούσε στον τρόπο απεικόνισης του August Sander. Το 1988, στη Yaounde του Καμερούν, φωτογράφισα στο studio όλους τους εργαζομένους που δούλευαν στο εργοτάξιο του Γαλλικού Πολιτιστικού Κέντρου.
Είχα ζητήσει από τον καθένα να διατηρήσει τα ρούχα της δουλειάς του και να έρθει μ’ ένα εργαλείο που καθημερινά χρησιμοποιούσε. Κάπως έτσι πραγματοποίησα τα πορτραίτα αυτών των δύο ηλεκτροσυγκολητών, του Paul και του Afisou. Ο ένας ήταν Καμερουνέζος κι ο άλλος Νιγηριανός.
Για πολύ καιρό θαύμαζα αλλά ελάχιστα με αφορούσαν οι φωτογραφίες του Penn. Η απόρριψη από μέρους του του τυχαίου, του ατυχήματος στη λήψη και του εναλλακτικού τρόπου φωτογράφισης, όλα αυτά τον τοποθετούσαν στον αντίποδα των δικών μου πεποιθήσεων. Ήμουν επίσης πολύ διστακτικός στην αποδοχή του τρόπου που απόκοπτε τα αντικείμενά του (τα αντικείμενα όπως και τους ανθρώπους) από το «φυσικό» τους περιβάλλον απομονώνοντάς τα στο αποστειρωμένο studio του. Και σήμερα ακόμη με συγκινούν και με γοητεύουν περισσότερο τα πορτραίτα του «ανταγωνιστή» του Richard Avedon. Ομολογώ όμως, ότι στη διάρκεια συγγραφής και επιμέλειας του βιβλίου μου (ΣΣ: Απ` όπου και η σειρά αυτών των άρθρων στο ΦΩΤΟγράφο) συνειδητοποίησα ότι εδώ και τέσσερα με πέντε χρόνια έχω προσχωρήσει πολύ κοντά στη δική του λογική. Τα γυμνά του, οι νεκρές του φύσεις και οι σειρές με τα πορτραίτα του με φυσικό φως επηρεάζουν όλο και πιο πολύ τη ματιά μου. Το απογυμνωμένο και ξεκάθαρο στυλ του, μείγμα ριζοσπαστικής απλότητας και σοφιστικέ φωτιστικού πειραματισμού, μου φαίνονται να στοιχειοθετούν σήμερα τις μεγάλες φωτογραφικές αλήθειες. Όπως επίσης το πάθος του για τα χειροποίητα, δικά του τυπώματα που αποτυπώνουν στη φωτογραφία την πραγματική καλλιτεχνική του προσωπικότητα.
Εν κατακλείδι: δεν έχω ξεμπερδέψει ακόμη με τον Penn…
Mε αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ιnfluences με τις φωτογραφικές επιρροές που δέχτηκε, ο εδώ και πολλά χρόνια τακτικός Γάλλος συνεργάτης μας Jean Christophe Béchet, μας προτείνει ένα οδοιπορικό μέσα από τα μονοπάτια της ιστορίας της φωτογραφίας.
Ο J.C.B. σταχυολόγησε 51 ονόματα γι’ αυτή τη σύντομη ιστορία της φωτογραφίας που είναι ταυτόχρονα πρακτική και αυτοβιογραφική. Έτσι θα σας προτείνουμε ανά τακτά διαστήματα και από ένα νέο κεφάλαιο αυτού του εξαίρετου βιβλίου ακολουθώντας την χρονολογική σειρά γέννησης των φωτογράφων.
Τ.Τζίμας